Bescherming en beheer

De Waddenzee is een natuurgebied van mondiaal belang, verdeeld over drie landen en omringd door dichtbevolkte gebieden. De belangrijkste bedreigingen voor het gebied liggen vooral op het vlak van visserij, industrie, havens en scheepvaart. Ook bevolkings- ontwikkelingen, toerisme en klimaatverandering vormen een bedreiging. Het is daarom absoluut noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de bescherming en het behoud van de Waddenzee een belangrijke rol spelen bij de planning en regulering van het menselijk medegebruik.

De Trilaterale Waddenzee Samenwerking beheert en beschermt dit waardevolle ecosysteem sinds 1978. Tegenwoordig is bijna de gehele Waddenzee  aangewezen als nationaal park of  beschermd natuurgebied. Het beheersysteem is een combinatie van de nationale beheersystemen, Het SIMP Integraal Beheerplan voor één Werelderfgoed Waddenzee (SIMP) en het Trilaterale Waddenzee Plan (WSP) en wordt uitgevoerd door de verantwoordelijke overheden.

HET SIMP INTEGRAAL BEHEERPLAN VOOR ÉÉN WERELDERFGOED WADDENZEE (SIMP)

Toen in 2014 de uitbreiding van het Werelderfgoed Waddenzee werd goedgekeurd, gaf het Werelderfgoedcomité de TWSC de opdracht om één integraal beheerplan te ontwikkelen. De Samenwerking heeft zich op politiek niveau gecommitteerd aan deze taak en heeft in 2018 in de Verklaring van Leeuwarden het kader vastgesteld voor de ontwikkeling van Het SIMP Integraal Beheerplan voor één Werelderfgoed Waddenzee (SIMP).

Bij het ontwikkelingsproces van het SIMP waren gebiedsbeheerders, beleidsmakers en deskundigen van binnen en buiten de werkgroepen van de TWSC betrokken. Een consultatiefase met de adviesraden, de beleidsraad, het Wadden Sea Team van natuur-ngo’s en het Wadden Sea Forum leverde de laatste input voor het verfijnen van het plan. Met de ondertekening van de Verklaring van Wilhelmshaven op 15 mei 2023 werd het SIMP aangenomen. Er wordt nog gewerkt aan een microsite met meer informatie.

Wat is het doel?

Het belangrijkste doel van het SIMP is het ondersteunen van de voortdurende verbetering van gecoördineerd beheer voor het behoud van het grensoverschrijdende Werelderfgoed Waddenzee. De focus van het SIMP is dus de bescherming en het behoud van de Uitzonderlijke Universele Waarde (OUV).

Wat is de status van het SIMP?

Het SIMP is een politieke overeenkomst van de Trilaterale Waddenzee Samenwerking, wat betekent dat het een juridisch niet-bindend document van gemeenschappelijk politiek belang is. Bestaande beleidsdocumenten en juridisch bindende instrumenten op trilateraal, regionaal, nationaal of lokaal niveau worden niet gewijzigd of beïnvloed door dit plan.

Wat is de relatie met het Waddenzee Plan?

Het SIMP verandert niets aan bestaande nationale of trilaterale plannen of beleid en is daarmee complementair aan het Waddenzee Plan. Het SIMP fungeert als een paraplu voor bestaande plannen en beleid en geeft informatie over hoe deze trilateraal worden geïmplementeerd voor de belangrijkste vraagstukken rondom natuurbeheer.

Grondbeginsel, visie en doelen van de Trilaterale Waddenzee Samenwerking en beheerprincipes van het Waddenzee Plan als basis voor het SIMP.

Waddenzee Plan (WSP)

Het Trilaterale Waddenzee Plan (WSP) is het gemeenschappelijk beleids- en beheerplan voor de bescherming en het duurzame beheer van het Waddenzeegebied. Het is ook het beheerplan voor het Werelderfgoed Waddenzee en daarmee de basis voor het behoud van de Uitzonderlijke Universele Waarde (Outstanding Universal Value) van het gebied. Het WSP werd aangenomen in 1997 (Verklaring van Stade) en geactualiseerd in 2010 (Verklaring van Sylt). Het WSP omvat ook de gemeenschappelijke visie, principes en beleidslijnen van de Trilaterale Samenwerking en vormt een kader voor maatregelen.

Een uniek en tegelijk basiskenmerk van het Waddenzee Plan is dat het gericht is op het behoud van alle habitats die bij een natuurlijke en dynamische Waddenzee horen. Voor elke habitat zijn gemeenschappelijke trilaterale doelen vastgesteld. Elke habitat heeft namelijk een bepaalde kwaliteit nodig (zoals natuurlijke dynamiek, afwezigheid van antropogene verstoring, geen vervuiling), die kan worden bereikt door het juiste beheer van het gebied.

Het overkoepelende doel van het WSP is om de doelstellingen van de Trilaterale Samenwerking, zoals vastgelegd in de Gemeenschappelijke Verklaring, te implementeren. Deze doelstellingen zijn: behoud van het natuurlijke ecosysteem met al zijn functies en de kenmerkende biodiversiteit, weerbaarheid tegen klimaatverandering en andere invloeden,  behoud van het landschap en het culturele erfgoed, duurzaam gebruik zoals gedefinieerd door het Biodiversiteitsverdrag van de Verenigde Naties en de EU-Habitatrichtlijn, én de publieke steun voor de bescherming van de Waddenzee.

Nationale beschermingsregimes en beheer

De Deense Waddenzee wordt beschermd door middel van uitgebreide bepalingen binnen de Verordening voor het Natuur- en Faunareservaat Waddenzee, gemeentelijke planningsinstrumenten en het bewind van de internationale beschermingszones in het Waddengebied. In 2010 werd het Deense Nationaal Park Waddenzee opgericht. Het is verantwoordelijk voor de uitvoering van het Nationaal Park Plan, dat richtlijnen en doelstellingen bevat voor de natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische waarden van het Nationaal Park.

In Duitsland zijn de kustdeelstaten Hamburg, Nedersaksen en Sleeswijk-Holstein verantwoordelijk voor de uitvoering van de federale natuurbeschermingswet die het kader biedt voor de oprichting van beschermde natuurgebieden en nationale parken. Het Duitse Werelderfgoed Waddenzee omvat drie nationale parken: het Nationaal Park Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer (opgericht in 1985), het Nationaal Park Hamburgisches Wattenmeer (1990) en het Nationaal Park Niedersächsisches Wattenmeer (1986). De belangrijkste doelstellingen van de nationale parken zijn de bescherming van de Waddenzee en ervoor zorg dragen dat natuurlijke processen met een minimum aan verstoringen en andere nadelige gevolgen van menselijke activiteiten plaatsvinden. Elk nationaal park wordt beschermd door een eigen Nationaal Park Wet dat onder de federale natuurbeschermingswetgeving valt. De drie bestuursorganen van de nationale parken zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de deze wetgeving en het beheer van hun gebied.

In Nederland is de bescherming geregeld via een unieke combinatie van een nationaal instrument voor ruimtelijke planning, de Planologische Kernbeslissing Derde Nota Waddenzee (PKB, sinds 1980) met tegelijkertijd de plaatsing van de Waddenzee onder de Natuurbeschermingswet van 1998, en aanvullend onder de Flora- en Faunawet. Samen met de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) vormen deze kaders de basis voor bescherming en beheer van het Nederlandse deel van de Waddenzee. De PKB bepaalt de algemene doelstellingen voor behoud, beheer en gebruik van de Waddenzee en is bindend voor alle nationale, regionale en lokale overheden.

EU-wetgeving

De natuur- en milieuwetgeving van de Europese Unie is van specifiek belang voor de Waddenzee en dit belang is in de laatste twee decennia alleen maar toegenomen. Van de uitgebreide lijst van wetten op het gebied van natuur en milieu zijn de Vogel- en Habitatrichtlijn, die het kader vormt voor het Natura 2000-netwerk, en de Kaderrichtlijn Water en de Kaderrichtlijn Mariene Strategie de meest relevante.

Internationale wetgeving

De Waddenzee is onderworpen aan een aantal internationale overeenkomsten en richtlijnen. De Werelderfgoed-conventie van 1972 vormt de basis voor alle aan het Werelderfgoed gerelateerde activiteiten in de Waddenzee. Bovendien zijn een aantal andere internationale overeenkomsten op het vlak van natuur en milieu van toepassing die onder auspiciën van de Verenigde Naties zijn gesloten: de Conventie voor Biologische Diversiteit (CBD), de Conventie voor de instandhouding van Migrerende Soorten (CMS) en hieruit voortkomende overeenkomsten zoals de Overeenkomst over de instandhouding van Afrikaans-Euraziatische watervogels (AEWA), de Overeenkomst over de instandhouding van kleine walvisachtigen in de Oostzee, Noordoost-Atlantische Oceaan, Ierse- en Noordzee (ASCOBANS) en de Overeenkomst inzake de instandhouding van zeehonden in de Waddenzee, voor welke het CWSS de functie van secretariaat vervult. De Ramsar-conventie (Conventie inzake wetlands van internationaal belang), de Conventie inzake het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijke leefmilieu (Conventie van Bern) en de Conventie inzake de bescherming van het mariene milieu in de Noordoost-Atlantische Oceaan (OSPAR) zijn eveneens van belang voor de Waddenzee.